Bodziszki- mało znane rośliny lecznicze

BODZISZKI – MAŁO ZNANE ROŚLINY LECZNICZE

 
Niepozorne, mało znane zioła mogą mieć wielką moc leczniczą i
specjalne właściwości. Dawniej wysoko cenione i opisywane w
herbarzach, a obecnie zapomniane. Do takich niezbyt popularnych
roślin należą bodziszki. Niektóre z nich rosną w naszych ogrodach,
na łąkach i w lasach. Warto poznać je bliżej.

 
OPIS

Bodziszek (Geranium L.) to rodzaj z rodziny bodziszkowatych
(Geraniaceae), liczący ponad 300 gatunków – przeważnie bylin i
roślin jednorocznych. Są one blisko spokrewnione z domowymi
pelargoniami, w tym pelargonią pachnącą, zwaną anginką,
powszechnie wykorzystywany w „kuchennej”
medycynie. Bodziszki mają na owocach wyrostki w kształcie
dzioba bociana lub żurawia (nazwa Geranium pochodzi od
greckiego słowa geranos - żuraw). Polska nazwa związana jest z
„bodącymi” owocami. Owoc (tzw. rozłupnia) po dojrzeniu rozpada
się gwałtownie na 5 jednonasiennych rozłupek, które wyrzucane są
na odległość nawet do 2 m. Każde nasionko opatrzone jest ością
pochodzącą z części słupka. Po upadku na glebę ość, wskutek ruchu
spowodowanego zmianami jej wilgotności, „usiłuje” wprowadzić
nasiono do gleby. W Polsce  na łąkach, brzegach wód, przy
drogach, w lasach i zaroślach rośnie dziko kilkanaście gatunków
bodziszków, a kilka obcych gatunków uprawia się w ogrodach jako
rośliny ozdobne z liści i kwiatów. Różne gatunki bodziszka mają
zasadniczo zbliżone właściwości lecznicze.
 

SKŁAD I WŁAŚCIWOŚCI

Ziele bodziszka i kłącza z korzeniami zaliczane są do surowców
garbnikowych. Ponadto różne gatunki bodziszka zawierają w
różnych proporcjach flawonoidy (kemferol, kwercetyna, rutozyd,
hiperozyd), kwasy organiczne (jabłkowy, cytrynowy), kwasy
fenolowe (galusowy, elagowy, kawowy, ferulowy, chinowy),
fitosterole, gorycze, olejek eteryczny. Szczególnie dużo garbników
znajduje się w częściach podziemnych – najwięcej wiosną, w
kwietniu. Składniki aktywne zawarte w surowcach wykazują
właściwości ściągające, powstrzymujące drobne krwawienia,
przeciwwysiękowe, tonizujące, wzmacniające układ
odpornościowy, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne,
przeciwgrzybicze, pierwotniakobójcze, przeciwutleniające,
obniżające poziom cukru we krwi (hipoglikemiczne) i  poziom
cholesterolu, przeciwbiegunkowe, odtruwające,
przeciwnowotworowe.  Działają ochronnie na miąższ wątroby i
nerek. Uszczelniają i wzmacniają ściany naczyń krwionośnych.
Pomagają usuwać zmiany ropne z błon śluzowych i skóry. Surowce
stosowane zewnętrznie ściągają rozszerzone pory, zmniejszają
wydzielanie łoju i potu. Niektóre źródła podają, że bodziszek
zawiera związki germanu – pierwiastka, który zwielokrotnia
wykorzystywanie tlenu przez komórki.
 

BODZISZEK CUCHNĄCY

W ziołolecznictwie sławę zdobył zwłaszcza bodziszek cuchnący
(Geranium robertianum L.), uważany za specyfik przeciw
bielactwu nabytemu. Plotka głosi, że Karol Linneusz, wybitny
szwedzki przyrodnik, nadał tej roślinie nazwę gatunkową „na
cześć” nielubianego profesora nazwiskiem Robert, który odznaczał
się nieprzyjemnym zapachem. Bodziszek cuchnący łatwo

rozpoznać po niemiłej, pluskwiakowej woni, wyczuwalnej
szczególnie po roztarciu rośliny w palcach. Cecha ta pozwala
odróżnić go od podobnych roślin: iglicy pospolitej i bodziszka
drobnego, gatunków także leczniczych, lecz o innym działaniu
terapeutycznym. Bodziszek cuchnący jest rośliną dwuletnią lub
krótkowieczną byliną wysokości 30-45 cm, o czerwonawych,
gruczołowato owłosionych pędach i liściach dłoniasto złożonych z
3-5 pierzastosiecznych odcinków. Kwiatostany, osadzone na
długich szypułkach, składają się z dwóch drobnych, 5-krotnych
kwiatów z różowymi płatkami dwukrotnie dłuższymi od działek
kielicha. Można go często spotkać w wilgotnych lasach, cienistych
zaroślach, przy leśnych drogach, w miejscach ruderalnych.
  W LECZNICTWIE LUDOWYM
Bodziszek cuchnący jako roślina lecznicza znany był od dawna.
O jego korzystnym działaniu pisała św. Hildegarda z Bingen,
słynna średniowieczna mistyczka i uzdrowicielka, a także
Mathiolus, Bauhin i inni lekarze. Z czasem gatunek ten utracił
znaczenie w medycynie oficjalnej, lecz nadal wykorzystywany był
w lecznictwie ludowym. Ziele bodziszka cuchnącego stosowano
jako środek ściągający i hamujący krwawienia, np. w przypadku
krwotoków płucnych i krwawień z nosa. Przyspiesza znikanie
siniaków ze skóry, zmniejsza obrzęki. Łagodzi bóle reumatyczne.
Pomaga w nieżytach żołądka i jelit, zespole nadwrażliwego jelita.
Herbatka z bodziszka uchodziła niegdyś za środek na problemy z
płodnością u kobiet i mężczyzn. Odwarem z ziela bodziszka
płukano gardło w anginie. Wykorzystywany był również
zewnętrznie w leczeniu chorób skóry, jako lek antyseptyczny i
przeciwzapalny w ropiejących egzemach i wrzodach, w postaci
okładów i maści. Ziele bodziszka cuchnącego można kupić lub

uzbierać samodzielnie. Zbiera się w okresie kwitnienia, od maja do
września, i suszy w przewiewnym, zacienionym miejscu.   
  CZY LECZY BIELACTWO?
Bielactwo nabyte to choroba dermatologiczna, która objawia się
charakterystycznymi, mlecznobiałymi plamami na skórze. Plamy
depigmentacyjne mogą mieć różne rozmiary – od małych do bardzo
rozległych. Choroba pojawia się zwykle u ludzi młodych i często
odbija swoje piętno na psychice pacjentów, którzy mają problemy
z samoakceptacją, kontaktami towarzyskimi, a nawet chorują
na depresję. Propagatorem stosowania bodziszka cuchnącego jako
skutecznego środka do leczenia białych plam na skórze był
nieżyjący już mecenas Józef Żuk z Olsztyna. Zalecał pić w
przypadku bielactwa szklankę naparu z ziela bodziszka cuchnącego,
którego szczyptę zalewa się szklanką wrzącej wody i naparza pod
przykryciem 10 minut (tyle czasu te zioła muszą „naciągać”, aby
substancje lecznicze zostały wyekstrahowane). Herbatkę – napar z
bodziszka zalecał pić łykami pół godziny przed jedzeniem.
Leczenie powinno być długotrwałe, a jego skuteczność nie jest
potwierdzona.

BODZISZEK ŁĄKOWY

Krajową byliną jest również bodziszek łąkowy (Geranium
pratense L.), dość często spotykany na łąkach i w zaroślach. Ma
dłoniastodzielne, nerkowate w zarysie liście i ładne kwiaty o
niebieskich lub fioletowych płatkach. W lecznictwie ludowym
różnych narodów stosowany był w bezsenności, epilepsji, gorączce,
przeziębieniu, chorobach reumatycznych, przeciw biegunce, w
różnego rodzaju krwawieniach, zaburzeniach trawiennych,
zatruciach pokarmowych, kamicy nerek i pęcherza moczowego,

chorobach kobiecych, złamaniach kości, bólu zębów, egzemach,
świerzbie. Uchodził za środek antytoksyczny w odniesieniu do jadu
żmii. Sproszkowanym suszonym zielem zasypywano drobne
skaleczenia. Przy krwawieniach z nosa wkładano do nozdrzy gazę
nasączoną sokiem ze świeżego ziela. Odwarem można myć głowę
przy nadmiernym łysieniu. W medycynie tybetańskiej bodziszek
łąkowy służył do leczenia chorób oczu, w tym również bielma.
  BODZISZEK KORZENIASTY
Bodziszek korzeniasty (Geranium macrorrhizum L.) występuje
w naturze w górach Europy i na Bałkanach, a w Polsce uprawiany
jest w różnych odmianach w ogrodach skalnych i na rabatach.
Należy do najłatwiejszych w uprawie bodziszków. Tworzy gęste,
zwarte kobierce z ładnie powcinanych liści i uroczych różowych
kwiatów ukazujących się w maju i czerwcu (ale istnieją odmiany o
innej barwie kwiatów). Cała roślina intensywnie, przyjemnie
pachnie, a z liści pozyskuje się olejek eteryczny (olejek geraniowy)
o cytrynowo-korzennym aromacie. Olejek z bodziszka
korzeniastego od wieków związany jest z obyczajami i medycyną
ludową Bułgarii, stanowiąc symbol zdrowia, długowieczności,
wspaniałomyślności, powodzenia i odmłodzenia. Aromat tej rośliny
ułatwia zasypianie, łagodzi niepokój, nieprzyjemne objawy
związane z zespołem napięcia przedmiesiączkowego i okresem
menopauzy. Na Bałkanach bodziszek korzeniasty stosowany jest w
lecznictwie przede wszystkim w zaburzeniach żołądkowych, a
także jako środek przeciwkrwotoczny, płukanka do ust i jako
afrodyzjak. Preparaty z bodziszka korzeniastego są użyteczne w
rozmaitych problemach ze skórą, np. w przypadku siniaków,
skaleczeń, egzemy czy oparzeń słonecznych. Uważa się, że zapach
rośliny odstrasza uciążliwe owady (np. komary).

BODZISZEK PLAMISTY

Bodziszek plamisty (Geranium maculatum L.) jest byliną
uprawianą w naszych ogrodach w wielu odmianach ozdobnych.
Pochodzi z Ameryki Północnej, gdzie pod nazwą aloom
root („ałunowy korzeń”) stosowany był przez rdzenną ludność jako
środek antyseptyczny, ściągający tkanki, tamujący krwawienia i
przyspieszający gojenie drobnych zranień. Wysuszonym,
sproszkowanym korzeniem, bogatym w garbniki, posypywano rany
i wrzody. Bodziszek plamisty wykorzystywany był również
przeciw biegunce, w leczeniu różnych dolegliwości jamy ustnej i do
płukania oczu. Członkowie plemienia Meskwaki przyrządzali
herbatę z korzeni na bolące zęby i nerwobóle, a roztartym
korzeniem przykładanym zewnętrznie leczyli hemoroidy. Korzenie
wykopuje się jesienią lub wczesną wiosną, w okresie spoczynku
rośliny.
  PREPARATY
NAPAR 1 łyżkę rozdrobnionego ziela, liści lub kwiatów
bodziszka zalać  szklanką wrzącej wody. Zaparzać pod
przykryciem 10-20 minut, następnie przecedzić. Pić 2-4 razy
dziennie po pół szklanki naparu. Napar można stosować
zewnętrznie do przemywania, okładów, płukanek. Napary z
kwiatów, bogate w antocyjany i flawonoidy, są skuteczne w
leczeniu stanów zapalnych powiek i spojówek, nadmiernym
łzawieniu - stosowane doustnie i równocześnie w okładach na
powieki.
 
ODWAR 1-2 łyżki rozdrobnionych kłączy i korzeni zalać szklanką
wody, doprowadzić do wrzenia i gotować na słabym ogniu przez 10
minut. Odstawić pod przykryciem do naciągnięcia na 30 minut. Pić

2-4 razy dziennie po 50-100 ml. Stosować zewnętrznie do
przemywania, okładów, płukanek, irygacji, nasiadówek.  
  PRZECIWWSKAZANIA
Bodziszki są bezpieczne w stosowaniu. Przeciwwskazaniem jest
indywidualna wrażliwość na składniki zawarte w surowcu, a także
zaburzenia krzepnięcia krwi. Kobiety w ciąży i karmiące nie
powinny stosować ziół w celach leczniczych bez konsultacji z
lekarzem.
Małgorzata Godlewska

Małgorzata Godlewska